Jelonek rogacz (Lucanus cervus) to prawdziwy olbrzym, jeden z największych chrząszczy Europy. Najokazalsze samce osiągają długość ciała do 8 cm. Same rozrośnięte w imponujące „poroże" żuwaczki mogą mierzyć do 3,5 cm i stanowią aż połowę długości ciała samców. Samice są wyraźnie mniejsze i pozbawione pięknych, niczym poroże u jeleni ozdób. Za to ich krótkie, ale silne żuwaczki mogą służyć do nacinania kory dębu. To właśnie z bardzo starymi dębami związane jest całe życie jelonków. Dorosłe owady żywią się sokiem drzew zdrowych, larwy natomiast potrzebują do rozwoju i przepoczwarczenia murszejącego drewna pniaków i korzeni. Jelonkowy spektakl rozpoczyna się w ciepłe czerwcowe wieczory, które sprzyjają pojawianiu się tego pięknego owada – rozpoczyna się rójka.

Leśnicy z Włoszakowic oceniają, że do kulminacyjnego momentu rójki, w którym samce będą walczyły o samicę pozostało jeszcze kilka dni. Już dziś leśnicy prezentują niesamowite wyczyny tych pięknych chrząszczy. Niedowiarki może obejrzę je na filmie Dariusza Siwierskiego, w którym jelonki prezentują niezwykłą siłę mięśni.

Spektakl rozpoczyna się w ciepłe czerwcowe wieczory. Wtedy to chrząszcze wybierają się na „randkę”, gromadząc się przy zranieniach dębowej kory, prawie jak w restauracji, do której zaprasza się partnerkę. W tym jednak wypadku partnerkę trzeba sobie wywalczyć, czyli innymi słowy rozpoczyna się rójka. – opisuje Marek Wąsowicz specjalista Służby Leśnej z Nadleśnictwa Włoszakowice.

Na terenie Nadleśnictwa Włoszakowice bytuje największa znana populacja jelonka rogacza w Wielkopolsce. Najważniejszym czynnikiem dla rozwoju populacji jelonka, umożliwiającym mu przejście pełnego cyklu życiowego są pniaki dębowe, a więc to, co zostaje po ściętych drzewach. To dzięki prawidłowo prowadzonej gospodarce leśnej możliwe jest utrzymanie trwałości populacji tego owada. Pniaki dębowe na powierzchniach zrębowych pozostawia się, dzięki czemu samice jelonków mogą w przyszłości złożyć w nich jaja.

W glebie wokół pniaków starszych dębów możemy zaobserwować otwory o średnicy 25–35 mm – są to otwory wylotowe dorosłych chrząszczy. Obecność jamek jest dla nas pewnym śladem bytowania jelonka.

Słynne walki samców przypominają do złudzenia mieszankę walk sumo i zapasów. Chrząszcze ustawiają się naprzeciwko siebie i wykonują serię ruchów, złożonych ze skłonów i kołysania się na boki. W ten sposób oceniają siłę rywala. Następnie rozpoczyna się potyczka, w której samce jelonków próbują chwycić się za głowę żuwaczkami. Wypychanie rywala poza dębową matę ma zwykle postać spektakularnego „zrzucenia z pnia". Zwycięski samiec zdobywa wybrankę i w nagrodę zostaje z nią nawet kilka dni sam na sam. – opowiada dr inż. Małgorzata Krokowska-Paluszak rzecznik prasowy Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Poznaniu.

Cena sławy

Jelonek to owad coraz rzadszy, który w wielu regionach kraju wyginął. Jego charakterystyczny wygląd i związana z nim historia sprawiły, że jest to owad bardzo popularny i rozpoznawany zarówno przez dzieci, jak i dorosłych. Należy jednak do najrzadszych krajowych chrząszczy. Na swoją reputację jelonek pracował jednak wiele dziesięcioleci. Był przedstawiany w kulturze i sztuce jako symbol baśniowych drzewostanów dębowych, a później stał się symbolem ochrony przyrody.

Mity, legendy i zabobony, uosabiają w „rogaczu" mistyczną moc i siłę. Jelonek od czasów antycznych fascynował i pobudzał ludzką wyobraźnię. By znaleźć pierwsze zapiski, w których pojawia się nasz bohater, udajmy się do źródła – starożytnej Grecji. Jedna z komedii Arystofanesa opisuje dziecięcą grę, w której jelonek przywiązywany był do nitki i wypuszczany do lotu. Powszechne przekonanie o magicznej mocy owada wiązało się w starożytnej Grecji, a potem w antycznym Rzymie, ze zwyczajem wieszania głów jelonków na szyjach dzieci. 

Jelonki rogacze są niezwykle oryginalne, niestety przez to często padają ofiarą kolekcjonerów. Należy przypomnieć, że już od 1952 r. są objęte ochroną ścisłą. Dlatego, gdy spotkamy tego niezwykłego owada, należy pozostawić go w spokoju, aby mogły go  obserwować kolejne pokolenia.

Miały strzec przed chorobami. Praktyka ta przetrwała w wielu krajach środkowej Europy. W Niemczech jeszcze dziś można spotkać jelonka w postaci dodatku do tradycyjnych strojów bawarskich. Tam też wykorzystywano do niedawna prochy jelonka jako afrodyzjak. Z kolei włoski naturalista Ferrante Imperato wręcz zalecał noszenie amuletów z jelonkiem oprawionym w złoto i srebro. Talizman miał łagodzić i uśmierzać ból.

Czy wiesz, że:

• Samce podczas rójki potrafią z łatwością zlokalizować samice. Wszystko dzięki feromonom wydzielanym w rozrzucanych ekskrementach samic żerujących na zranionej korze;
• Jelonek został okrzyknięty „królem chrząszczy" i stał się postacią baśniową, wykorzystywaną w literaturze dziecięcej, uosabiającą cechy dzielnego rycerza. 
• Motyw pojedynczych i walczących samców jelonków przewijał się przez różne kultury i epoki. W martwych naturach, ceramice, numizmatyce, filatelistyce czy nawet jako motyw herbów niektórych niemieckich rodów;
• Jedną z cech jelonka jest jego zmienność kształtów i wymiarów ciała. Zależy to przede wszystkim od warunków żerowania larwy (dostępności pokarmu i pogody). Spotykano najmniejsze samce o długości 25 mm, z żuwaczkami przypominającymi żuwaczki samicy. Samce z tak rozwiniętym „porożem" nazywamy amphidontami, z silnie zaś rozbudowanym – telodontami.
• Po zapłodnieniu samica składa jaja w zmurszałe drewno. Jednak w odróżnieniu od innych dużych chrząszczy (kozioroga dębosza, pachnicy dębowej), jaja są składane w szyjach korzeniowych dębowych pniaków lub bezpośrednio w glebie. Larwy żerują zarówno w części nadziemnej pniaka, jak i w grubych korzeniach. W zależności od dostępności pokarmu i warunków pogodowych po okresie od 2 do 5 lat następuje przepoczwarczenie w komorze poczwarkowej, zwanej kokolitem. Kokolit ma kształt jaja kurzego o wymiarach 60x40x30 mm i jest  utworzone z dębowych wiórków, cząstek próchna i ekskrementów.
• Larwy jelonka są podobne do pędraków chrabąszczowatych – osiągają rozmiary do 10 cm!
• Jelonek rogacz jest najlepiej poznanym chrząszczem z rodziny Lucanidae. Inni przedstawiciele jelonkowatych, występujący w naszych lasach, są dużo mniejsi od ich kuzyna. Są to: ciołek matowy, zakliniec, kostrzeń oraz wynurt;
•  Jelonek rogacz wpisany jest do „Polskiej czerwonej księgi zwierząt. Bezkręgowce" jako gatunek wysokiego ryzyka (silnie zagrożony wyginięciem w kraju w związku z zasięgiem wyspowym populacji oraz z wyraźną tendencją do stopniowego zanikania stanowisk). Wymieniony jest również w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej jako gatunek mający znaczenie dla Wspólnoty Europejskiej i kwalifikujący siedlisko jego występowania do objęcia obszarem Natura 2000.